Više od 500 kubika visokovrijedne šume posječeno je bez doznake i bez ikakvog odobrenja nadležnih institucija, a kompanija Adriatic Metals BiH za taj je čin kažnjena sa svega 15.000 KM. Presuda Opštinskog suda u Visokom pokazuje da je svaki kubni metar nezakonito uklonjenog drveća “naplaćen” manje od jedne marke — jedna od najnižih kazni izrečenih u kontekstu kontroverznih rudarskih projekata u BiH.
Presudu je u javnost iznijela Fondacija Atelje za društvene promjene – ACT, navodeći da se radi o još jednom primjeru sistemskog popuštanja prema međunarodnim rudarskim korporacijama.
Dok u većini bh. opština ljudi dobijaju zatvorske kazne zbog nekoliko posječenih metara kubnih, britanska kompanija je, pripremajući otvaranje rudnika Rupice kod Vareša, uklonila stotine kubika visokovrijedne šume i prošla bez ikakvih ozbiljnih posljedica. Odgovorne osobe, označene inicijalima C.P.D. i L.A., nisu se ni pojavile na sudu, ali su ipak sankcionisane simbolično – sa po 3.000 KM kazne.
154-08-25_UP Presuda Adriatic Metals
Iza ovakvog epiloga stoji rješenje Federalnog ministarstva poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva iz maja 2021. godine, kojim je omogućena pretvorba šumskog zemljišta u građevinsko. Time se masovna sječa, iako izvedena bez doznake, pravno vodi kao dozvoljena promjena namjene, a ne kao klasična ilegalna radnja. Tek nakon odluke Ustavnog suda BiH iz jula 2024. godine, kojom je jasno utvrđeno da entiteti nemaju nadležnost raspolaganja šumama, dio ovakvih rješenja počeo je da se poništava — ali prekasno za vareške padine, koje su tokom zadnjih godina ogoljene do neprepoznatljivosti.
Na ročištu u Visokom, održanom u junu 2025. godine, punomoćnik Adriatic Metalsa više puta je ponovio da je “investitor preuzeo obavezu rekultivacije i pošumljavanja nakon isteka koncesije”. Fondacija ACT najavila je da će u narednim danima objaviti detalje o kvalitetu šuma koje su uništene, kako bi razotkrila, kako kažu, “mit o vraćanju zemljišta u prvobitno stanje”. Šuma koja je nestala nastajala je decenijama, dok je zemljište na kojem je rasla oblikovano stotinama godina.
„Ogledni primjer neokolonijalnog odnosa prema prirodnim bogatstvima BiH“
Azra Berbić iz Fondacije ACT za Gerila.info ističe da je slučaj iz Vareša mnogo više od izolovanog incidenta. Berbić tvrdi da se u ponašanju institucija i načinu na koji se tretiraju strane korporacije prepoznaje jasna šira slika odnosa prema prirodnim resursima BiH.
“Fondacija ACT upozorava da slučaj britanske rudarske kompanije Adriatic Metals, koju je od skoro preuzela kanadska rudarska korporacija DPM Metals, u Varešu nije izolovan incident, već ogledni primjer klasičnog neokolonijalnog odnosa prema prirodnim bogatstvima Bosne i Hercegovine.”
Posebno naglašava apsurd u kojem obični građani dobijaju zatvorske kazne za nekoliko kubika drva, dok se korporacijama toleriše masovna devastacija šumskih područja. Kazna izrečena Adriatic Metalu, kaže ona, predstavlja otvoreni udar na ideju jednakosti pred zakonom.
“Ljudi ovdje u BiH budu osuđeni na zatvorske kazne zbog nekoliko ilegalno posječenih kubika drva, dok strani investitori mogu sjeći visokovrijedne šume nastajale desetinama godina, uz svesrdnu podršku vlasti koja se zaklinje u evropske standarde i vladavinu prava.”
Prema njenim riječima, problem je daleko dublji od jednog investitora. Središte krize leži u institucijama koje svojim odlukama sistemski guraju javni interes u drugi plan i omogućavaju prakse koje direktno štete građanima i okolišu.
“Ključni problem nije samo u stranim korporacijama ili domaćim investitorima, već u domaćim institucijama koje svojim odlukama omogućavaju takve prakse. U sistemu duboko prožetom korupcijom, nepotizmom i političkim trgovinama, javni interes se sistematski potiskuje.”
Berbić podsjeća da je Ustavni sud Bosne i Hercegovine jasno presudio da entitetske vlade nemaju ovlaštenje da raspolažu šumama, ali da se ta presuda de facto ignoriše.
“Entitetske vlade nemaju pravo raspolagati šumama i šumskim zemljištem, ali institucije nastavljaju ignorisati presude i nastoje legalizovati ono što je suštinski nezakonito.”
Zbog svega, ACT insistira da se hitno mora otvoriti ozbiljna javna rasprava o tome kako se upravlja prirodnim bogatstvima, jer trenutni model vodi nepovratnim gubicima. Berbić zaključuje jasnom porukom:
“Bosna i Hercegovina nije rudarski poligon za strane korporacije, već zemlja čiji resursi pripadaju njenim građanima”, dodaje ona u izjavi za Gerilu.
Dejan Rakita / GERILA
