Vlasti Republike Srpske ne odustaju od inicijative da se licima koja se nalaze na crnoj listi Sjedinjenih američkih država u bankama otvore računi za poslovanje.
Investiciono- razvojna banka dobila je krajem ove sedmice novog vd direktora, Borisa Kneževića. On će sjesti u vruću stolicu nakon Srđana Jovanovića koji je prije skoro mjesec dana iznenađujuće podnio ostavku.
U međuvremenu je portal Capital objavio da je IRB pokrenula proceduru za dobijanje SWIFT koda, što je jedan od posljednjih koraka za uspostavljanje platnog prometa u ovoj instituciji.
Istovremeno je pred poslanike Narodne skupštine stigao i Zakon o dopunama Zakona o unutrašnjem platnom prometu, koji je u skupštinsku proceduru ušao kao Inicijativa građana “Pare nisu zakon”, iza koje stoje predstavnici nekoliko kompanija koje su došle pod sankcije SAD.
Oni zahtijevaju i da se ispita odgovornost Agencije za bankarstvo RS, prilikom gašenja njihovih računa, a inicijativa je podržana sa više od 8.600 potpisa građana.
Inicijativu su pokrenuli bivši čelnici sada već ugašene kompanije Invictus Technology Group, a cilj im je bio da reaguju na odluku banaka u RS da obustave poslovanje sa firmama koje su nasljednice Infinity grupe i Prointera — firmi koje su se prošlog ljeta našle na crnoj listi SAD.
Zakon uređuje pitanje na koji način banke mogu da ukidaju ugovore o otvaranju poslovnih i ličnih računa klijenata ili odbiju da otvore račun.
U prijedlogu pomenutog zakona uvodi se, između ostalih i „Član 10а“, koji između ostalog navodi:
- Ovlašćena organizacija obavezna je da na zahtjev poslovnog subjekta ili fizičkog lica otvori račun za obavljanje platnog prometa (platni račun), odnosno osnovni platni račun.
- U slučaju kada je poslovnom subjektu ili fizičkom licu onemogućeno otvaranje računa za obavljanje platnog prometa (platnog računa) odnosno osnovnog platnog računa koje nije zasnovano na pravosnažnoj sudskoj, upravnoj ili drugoj odluci nadležnog organa, a nisu ispunjeni ni uslovi za odbijanje uspostavljanja takvog odnosa utvrđeni zakonom kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti, Agencija će poslovnom subjektu odnosno fizičkom licu postaviti ovlašćenu organizaciju po službenoj dužnosti.
Drugim riječima, Agencija za bankarstvo Republike Srpske dobiće alat da naloži bankama da otvore račune osobama sa američke crne liste, pa je ovo već kolokvijalno nazvano „Prointerovim zakonom“.
Kao opravdanje, to jeste obrazloženje ovog zakona, predstavnici inicijative navode da jednostrani raskid ugovora bez navođenja konkretnog razloga za raskid predstavlja diskriminaciju privrednog društva kao i fizičkog lica koja mogu da posluju samo ako imaju otvorene račune u ovlašćenim organizacijama (bankama) i da se sva novčana sredstva vode na tim računima, odnosno da fizička lica primaju platu preko računa u banci i vrše plaćanja.
Poslanik PDP u NSRS Bojan Kresojević kaže za Gerilu da je veoma interesantno da niko nije imao hrabrost da se imenom, prezimenom i funkcijom potpiše iza ovog prijedloga, a njegova suština je da se izvrši pritisak na banke da se otvore računi licima koja se nalaze pod sankcijama OFAC.
„Na ovaj način povećava se rizik za kompletan finansijski sistem jer on zavisi od poslovanja banaka. Na ovaj način i banke povećavaju rizik da budu predmet sankcija ukoliko budu izvršavale ovaj zakon. Slična situacija je kada govorimo i o IRB-u, za koji se konstantno od strane vladajuće koalicije traži način da preuzmu ulogu nekoga ko je nosilac platnog prometa“, izjavio je Kresojević, uz napomenu da se taj rizik odnosi na sve građane Republike Srpske.
Ipak, napominje da je i činjenica da vlasti Republike Srpske ne sprovodi zakone koje donosi, pa postoji i mogućnost da pomenuti zakon neće zaživjeti u praksi, prateći sudbinu ogromnog broja zakona, koje su aktuelne vlasti usvojile u prethodnih nekoliko godina.
Tako će se banke koje budu poslovale u Republici Srpskoj naći između čekića i nakovnja, jer su predloženim zakonom predviđene velike kazne, a s druge strane, mogle bi ući u zonu rizika gdje bi ostale i bez SWIFT koda bez kog je u BiH nemoguće poslovati u unutrašnjem, ali i vanjskom platnom prometu.
„Ne možete vi natjerati komercijalnu banku ni na šta. Ona posluje po zakonu. Možete tražiti da ona uradi nešto, ali ako je to suprotno interesima kapitala koji je uložen u banku, to se neće desiti. Agencija za bankarstvo ima jasno definisine uslove kontrole poslovanja finansijskih institucija i banaka. Ukoliko bi došlo do prestanka rada ili zatvaranja banaka, to bi bilo jako loša poruka za bilo koji sistem u svijetu koji je uložio novac za banke u BiH. Mi praktično nemamo domaćih banaka ovdje“, izjavio je za Gerilu Zoran Pavlović.
Prema njegovim riječima, prilikom zatvaranja računa licima koja se nalaze pod OFAC listom, banke su uglavnom koristile klauzulu u ugovoru koja navodi tu mogućnost ukoliko je narušen ugled banke.
Dejan Tovilović, novinar poslovnog portala Capital u izjavi za naš portal navodi da se paralelno vode dva procesa, jedan je takozvani „Prointerov zakon“ i uvođenje IRB-a u platni promet.
„Zanimljivo je da će se sve to desiti u narednih 10-15 dana. S obzirom na taj član zakona koji navodi da će Agencija za bankarstvo po službenoj dužnosti imenovati banku koja firmi pod sankcijama ne htjedne otvoriti račun, to će onda najvjerovatnije biti IRB ukoliko dobije dozvolu, odnosno SWIFT kod. Rizik nosi Vlada Republike Srpske koja očigledno cijeni da neće imati tolike probleme sa novom administracijom u SAD, kao što je to bio slučaj sa administracijom prethodnog predsjednika SAD-a“, kaže Tovilović za Gerilu.
Dodaje Tovilović da je rad IRB-a od samog nastanka obilježen brojnim aferama.
„IRB od početka nije vršio svoju funkciju i uglavnom je služio da se sprovode interesi vlasti. Njegova osnovna funkcija je bilo da podržava privredu i građanstvo, ali je to otišlo u sasvim drugom pravcu. Ako bi došlo do sankcija i sasvim sigurne propasti IRB-a, to ne bi bilo neko iznenađenje. Treba reći da je diplomatija američke administracije jedan brod koji ne skreće puno s kursa. Prošlo je već pet mjeseci od dolaska Donalda Trampa na vlast i niko od firmi ili osoba nije skinut s crne liste“, zaključio je Tovilović.
U javnosti se dosta spekuliše da vlast vrši ogroman pritisak na IRB da završi sve neophodne procedure, da bi sankcionisanim pravnim i fizičkim licima što prije bili otvoreni računi.
U julu 2024.godine Narodna skupština RS je usvojila izmjene Zakona o investiciono – razvojnoj banci RS. Time su, zakonski bar, stvoreni preduslovi da IRB obavlja platni promet i prima novčane depozite.
Od tada, pa do danas, čak dva vd. direktora IRB-a podnijeli su ostavke. U avgustu 2024.godine sa funkcije je odstupio Dražen Vrhovac. Njega je zamijenio Srđan Jovanović, koji je nakon nepunih 10 mjeseci, odstupio s ove pozicije.
“Očigledno je da su oni koji su vodili IRB, iako im ne idu na ponos mnoge stvari koji su uradili, imali veću odgovornost nego što je imala Vlada prema IRB-u. Ostavke dva direktora pod iznenađujućim okolnostima upućuje samo na jedno, da oni koji vode IRB pod velikim pritiskom da prilagode poslovanje ove finansijske institucije i stave IRB pod hipoteku nečijih želja, odnosno nečijeg opstanka na vlasti”, smatra Bojan Kresojević.
I ekonomista Zoran Pavlović podsjeća da prelazak IRB-a iz fondovskog stanja u status komercijalne banke nije predviđeno prvobitnim zakonom o njenom osnivanju.
“Ono što sigurno znam je da niko ne želi da bude direktor IRB zato što u slučaju da dođe do dobijanja SWIFT koda i registracija banke i otvaranje računa sankcionisanim subjektima, direktor IRB-a će prvi biti koji će doći na tu istu crnu listu“, zaključio je Pavlović.
Hoće li IRB preći iz fondovskog stanja u komercijalnu banku, zavisi i od drugih nadležnih institucija, prvenstveno Centralne banke BiH, sli i ostalih finansijskih institucija. Za sada su dobili odobrenje entitetske Agencije za bankarstvo.
Kako bi mogla da obavlja bezgotovinske međubankarske transakcije u konvertibilnim markama, institucija, između ostalog, mora imati otvoren račun rezervi kod Centralne banke BiH i biti uključena u međunarodni sistem SWIFT.
SWIFT kod bankama dodjeljuje Society for Worldwide Interbank Financial Telecommunication (SWIFT), međunarodna organizacija sa sjedištem u Belgiji.
Svaka finansijska institucija koja želi pristup globalnoj SWIFT mreži mora se registrovati kod ove organizacije i dobiti jedinstveni identifikacioni kod.
Đorđe Vujatović
