Poslanici u Narodnoj skupštini Republike Srpske raspravljali su danas o nacrtu Zakona o dopunama Zakona o unutrašnjem platnom prometu. Pojedini poslanici su zakon nazvali prointerovim, kalderinim.
Dopune zakona dolaze u formi građanske inicijative koju predlažu subjekti kojima su banke u Republici Srpskoj blokirale račune nakon što su se ta lica ili pravni subjekti našli pod sankcijama američke Kancelarije za kontrolu strane imovine. Dopunama zakona traži se da ovim subjektima bude omogućeno otvaranje računa u bankama u Republici Srpskoj.
“Što se tiče ovog zakona koji je građanska inicijativa, podržavavam da budu građanske inicijative pred poslanicima i svaka čast za prikupljene potpise ali ipak mislim da se krije iza svega politika i da nema nikakvih građanskih velepobuda u svemu ovome. Ovaj zakon koji se zvanično zove Zakon o dopunama zakona o unutrašnjem platnom prometu već je kolokvijalno nazvan Zakon o Prointeru, Kalderi, Infiniti grupi i ostalim ljudima i firmama sa crne OFAC liste. Ovim zakonom i izmjenama i dopunama zakona pokušava se ništa drugo nego zaobići međunarodna intervencija odnosno međunarodne sankcije. Banke treba da se prisile, po ovom zakonu na poslovanje sa fizičkim i pravnim licima što je veliki upitnik da li to tako može sa formalno pravne strane. Sa druge strane da li je to svrsishodno i da li je to dobro rješenje”, rekao je poslanik Liste za pravdu i red Đorđe Vučinić
Riječ je o osjetljivom pitanju rekla je poslanik SDS-a Mirjana Orašanin. Ona je podsjetila da se u posljednjih godinu dana određen broj pravnih i fizičkih lica iz Republike Srpske našao na OFAC crnoj listi odnosno pod sankcijama Kancelarije za kontrolu strane imovine Ministarstva finansija SAD.
“Biti na OFAC crnoj listi znači da je fizičko ili pravno lice subjekt koji je ili umješan u terorizam ili trgovinu oružjem ili narkoticima, kršenje ljudskih prava, pranje novca ili zbog neke druge prijetnje po nacionalnu bezbjednost, vanjsku politiku ili ekonomiju SAD“, rekla je Orašanin.
Ona je, u raspravi, navela i kako komercijalnim bankama nije ostavljeno mnogo izbora jer bi negašenjem računa subjektima pod sankcijama ugrozile svoje poslovanje.
“Većina međunarodnih banaka i organizacija poštuje sankcije kako bi zadržali pristup američkom finansijskom sistemu. Zbog toga i neameričke kompanije često izbjegavaju saradnju sa licima na listi. Tako su za lica koja su se našla na ovoj listi banke morale da zatvaraju račune u domaćoj i stranoj valuti. Banke su da bi izbjegle situaciju da se i same nađu na crnoj listi zbog saradnje sa licima koja već jesu na toj listi i ukidanje SWIFT-a bile prinuđene da pozivaju lica da sama ugase svoje račune. Lica koja se nisu odazvala tom pozivu njima su banke same gasile račune. Računi su zatvarani bez pravnog osnova što je tačno i bez pravosnažne odluke suda ili organa uprave Republike Srpske ili BiH. Zato je ovo jedno izuzetno osjetljivo pitanje za sve učesnike. Banke su komercijalne banke sa privatnim, domaćim ili stranim kapitalom. To su profitabilne institucije, to su privatne firme. Banka bira sa kim će da posluje i ukoliko su njen opstanak i poslovanje ugroženi jasno je da banka neće poslovati sa takvim klijentom“, rekla je Orašanin.
Gerila info je u junu pisala o tome kako je nakon dolaska novog direktora u Investiciono razvojnu banku ova banka pokrenula postupak za dobijanje SWIFT koda a što je jedan od posljednjih uslova za uspostavljanje platnog prometa.
Istovremeno sa tim je pred poslanike Narodne skupštine stigao i Zakon o dopunama Zakona o unutrašnjem platnom prometu, koji je u skupštinsku proceduru ušao kao Inicijativa građana “Pare nisu zakon”, iza koje stoje predstavnici nekoliko kompanija koje su došle pod sankcije SAD.
Oni zahtijevaju i da se ispita odgovornost Agencije za bankarstvo RS, prilikom gašenja njihovih računa, a inicijativa je podržana sa više od 8.600 potpisa građana.
Zakon uređuje pitanje na koji način banke mogu da ukidaju ugovore o otvaranju poslovnih i ličnih računa klijenata ili odbiju da otvore račun.
U prijedlogu pomenutog zakona uvodi se, između ostalih i „Član 10а“, koji između ostalog navodi:
- Ovlašćena organizacija obavezna je da na zahtjev poslovnog subjekta ili fizičkog lica otvori račun za obavljanje platnog prometa (platni račun), odnosno osnovni platni račun.
- U slučaju kada je poslovnom subjektu ili fizičkom licu onemogućeno otvaranje računa za obavljanje platnog prometa (platnog računa) odnosno osnovnog platnog računa koje nije zasnovano na pravosnažnoj sudskoj, upravnoj ili drugoj odluci nadležnog organa, a nisu ispunjeni ni uslovi za odbijanje uspostavljanja takvog odnosa utvrđeni zakonom kojim se uređuje sprečavanje pranja novca i finansiranja terorističkih aktivnosti, Agencija će poslovnom subjektu odnosno fizičkom licu postaviti ovlašćenu organizaciju po službenoj dužnosti.
Drugim riječima, Agencija za bankarstvo Republike Srpske, ukoliko dopune zakona budu usvojene, dobiće alat da naloži bankama da otvore račune osobama sa američke crne liste, pa je ovo već kolokvijalno nazvano „Prointerovim zakonom“.
Kao opravdanje i obrazloženje ovog zakona, predstavnici inicijative navode da jednostrani raskid ugovora bez navođenja konkretnog razloga za raskid predstavlja diskriminaciju privrednog društva kao i fizičkog lica koja mogu da posluju samo ako imaju otvorene račune u ovlašćenim organizacijama (bankama) i da se sva novčana sredstva vode na tim računima, odnosno da fizička lica primaju platu preko računa u banci i vrše plaćanja.
Poslanik PDP u NSRS Bojan Kresojević rekao je za Gerilu, kada su dopune upućene u skupštinu, da je veoma interesantno da niko nije imao hrabrost da se imenom, prezimenom i funkcijom potpiše iza ovog prijedloga, a da je njegova suština da se izvrši pritisak na banke da se otvore računi licima koja se nalaze pod sankcijama OFAC.
„Na ovaj način povećava se rizik za kompletan finansijski sistem jer on zavisi od poslovanja banaka. Na ovaj način i banke povećavaju rizik da budu predmet sankcija ukoliko budu izvršavale ovaj zakon. Slična situacija je kada govorimo i o IRB-u, za koji se konstantno od strane vladajuće koalicije traži način da preuzmu ulogu nekoga ko je nosilac platnog prometa“, izjavio je Kresojević, uz napomenu da se taj rizik odnosi na sve građane Republike Srpske.
Tako će se banke koje budu poslovale u Republici Srpskoj naći između čekića i nakovnja, jer su predloženim zakonom predviđene velike kazne, a s druge strane, mogle bi ući u zonu rizika gdje bi ostale i bez SWIFT koda bez kog je u BiH nemoguće poslovati u unutrašnjem, ali i vanjskom platnom prometu.
„Ne možete vi natjerati komercijalnu banku ni na šta. Ona posluje po zakonu. Možete tražiti da ona uradi nešto, ali ako je to suprotno interesima kapitala koji je uložen u banku, to se neće desiti. Agencija za bankarstvo ima jasno definisine uslove kontrole poslovanja finansijskih institucija i banaka. Ukoliko bi došlo do prestanka rada ili zatvaranja banaka, to bi bilo jako loša poruka za bilo koji sistem u svijetu koji je uložio novac za banke u BiH. Mi praktično nemamo domaćih banaka ovdje“, izjavio je za Gerilu, krajem juna, ekonomista Zoran Pavlović.
Prema njegovim riječima, prilikom zatvaranja računa licima koja se nalaze pod OFAC listom, banke su uglavnom koristile klauzulu u ugovoru koja navodi tu mogućnost ukoliko je narušen ugled banke.
U javnosti se dosta spekuliše da vlast vrši ogroman pritisak na IRB da završi sve neophodne procedure, da bi sankcionisanim pravnim i fizičkim licima što prije bili otvoreni računi.
U julu 2024.godine Narodna skupština RS je usvojila izmjene Zakona o investiciono – razvojnoj banci RS. Time su, zakonski bar, stvoreni preduslovi da IRB obavlja platni promet i prima novčane depozite.
Od tada, pa do danas, čak dva vd. direktora IRB-a podnijeli su ostavke. U avgustu 2024.godine sa funkcije je odstupio Dražen Vrhovac. Njega je zamijenio Srđan Jovanović, koji je nakon nepunih 10 mjeseci, odstupio s ove pozicije.
Vladimir Kovačević/Đorđe Vujatović, Gerila info
