Evropski akt o slobodi medija (EMFA), ključni zakon Evropske unije usmjeren na jačanje nezavisnosti novinara, transparentnosti vlasništva i medijskog pluralizma, počeo je da se primjenjuje 8. avgusta. Ovaj pravni okvir, usvojen u martu 2024. godine, direktno obavezuje sve članice EU, a posredno će imati uticaj i na zemlje kandidate, uključujući Bosnu i Hercegovinu.
EMFA je nastao kao odgovor na zabrinjavajuće trendove u evropskom medijskom prostoru – od koncentracije vlasništva i političke kontrole nad javnim servisima, do zloupotrebe državnog oglašavanja za pritisak na redakcije. Dodatni impuls za njegovo donošenje dala je i “Pegaz” afera, u kojoj je otkriveno da su pojedine članice EU, poput Mađarske i Grčke, koristile izraelski špijunski softver za nadzor novinara.
Prema novim pravilima, nijedna državna institucija, uključujući regulatorna tijela, neće smjeti da se miješa u uređivačku politiku medija. Zakon uvodi čvrstu zaštitu novinarskih izvora i povjerljive komunikacije, te zabranjuje upotrebu špijunskog softvera osim u izuzetnim slučajevima koji se odnose na teška krivična djela, i to isključivo uz odobrenje nezavisnog pravosudnog organa.
Posebno mjesto zauzima odredba o javnim servisima, koji moraju imati uređivačku i finansijsku autonomiju, transparentan proces imenovanja rukovodstva i stabilne višegodišnje budžete. EMFA takođe obavezuje države članice da povećaju transparentnost vlasničke strukture svih medija, uključujući stvarne vlasnike i povezana preduzeća, te da javno objavljuju podatke o državnom oglašavanju i subvencijama.
Regulativa donosi i zaštitu od neopravdanog uklanjanja sadržaja od strane velikih digitalnih platformi, tražeći da profesionalni mediji dobiju poseban tretman i mogućnost da ospore odluke o moderiranju prije nego što sadržaj bude uklonjen.
Reporteri bez granica (RSF) pozdravili su EMFA kao “istorijski korak” u borbi za slobodu medija u Evropi, ali su upozorili na nedostatak političke volje u pojedinim državama članicama, koje su odlagale njegovo sprovođenje. “Komisija mora biti spremna da pokrene postupke protiv onih vlada koje budu ignorisale obaveze iz ovog zakona”, poručio je generalni direktor RSF-a Tibo Brutin.
Primjena EMFA biće test spremnosti EU da se suprotstavi političkoj i ekonomskoj kontroli nad medijima, a jednako će biti važna i za zemlje koje teže članstvu. Bosna i Hercegovina će, u skladu sa Sporazumom o stabilizaciji i pridruživanju, morati da uskladi domaće zakonodavstvo s ovim standardima. To podrazumijeva donošenje propisa o transparentnosti vlasništva, zaštitu novinara od pritisaka i napada, te obezbjeđivanje finansijske održivosti i političke nezavisnosti javnih emitera.
EMFA je dio šireg Akcionog plana za evropsku demokratiju, kojim EU nastoji ojačati otpornost društava na dezinformacije, ekstremizam i spoljne pritiske. Njegova uspješna primjena mogla bi postati prekretnica u evropskoj medijskoj politici – ali samo ukoliko države članice pokažu odlučnost da zakonske norme pretoče u stvarnu zaštitu slobode medija.
