Građani i ribolovci danima skupljaju uginulu ribu ispod HE Ulog, a institucije nude oprečne odgovore. Centar za životnu sredinu traži hitne analize nizvodno od brane, uključivanje federalnih inspekcija i međuentitetskog tijela — dok resorno ministarstvo u Banjaluci tvrdi da “nema dokaza” da je hidroelektrana uzrok pomora.
Na potezu od mašinske zgrade HE Ulog do ušća Ljute u Neretvu, prije nekoliko dana zabilježen je masovan pomor ribe. Prve informacije su 13. septembra objavila ekološka udruženja, uz snimke mrtve ribe i zamućenog toka. Udruženje “Zeleni Neretva” iz Konjica tvrdi da se radi o “pravom masakru”, te da je ispod brane najprije “dugotrajno drastično smanjen nizvodni protok”, a zatim pušten “naglo povećan talas” koji je, kako sumnjaju, pomjerio lešine nizvodno i otežao uvid u stvarno stanje. HE Ulog praktično nije u funkciji, a ove fluktuacije nisu izazvane redovnim radom ove, inače izuzetno kontroverzne, elektrane.
“Zašto su uzorci rađeni samo kod brane?”
Centar za životnu sredinu (CZZS) poručuje da je dosadašnji odgovor institucija nedovoljan i metodološki pogrešan.
“Pomor upućuje na teže hemijsko zagađenje. Analize iz prethodnih mjeseci pokazuju vodu I klase, brzi tok i dobru aeraciju. Zašto je Republička inspekcija uzorkovala samo kod brane i u mašinskoj zgradi, kad je jasno da snaga vode nosi zagađenje nizvodno? Zašto Ministarstvo navodi da ‘nije bilo moguće’ odrediti kvalitet Ljute i Kalinovačke Jezernice — zar nije posao inspekcije da utvrdi sve relevantne faktore?”, navodi CZZS, najavljujući zahtjev za uvid u nalaze i tražeći da se uključe Federalna uprava za inspekcijske poslove i Međuentitetsko tijelo za okoliš.
Ministarstvo za prostorno uređenje, građevinarstvo i ekologiju RS saopštilo je da “nema konkretnih dokaza” da je pomor ribe povezan s radom HE Ulog. Vanrednoj kontroli, kako navode, prisustvovali su ekološki inspektor, pomoćnik ministra i direktor elektrane. Pozvali su se i na izvještaj Instituta za zaštitu i ekologiju Banjaluka iz juna 2025, u kojem “svi parametri zadovoljavaju I klasu površinske vode”. Najavljena su nova redovna ispitivanja, a iz uprave elektrane tvrde da se “stalno prati ekološki garantovani protok (0,52 m³/s)” i da “lokalni ribari u akumulaciji redovno love”.
Na terenu: “Sve što je bilo u rijeci — nestalo je”
Ribolovci i mještani opisuju drugačiju sliku.
“Pet do šest kilometara nizvodno od HE Ulog sve je nestalo. Uzimamo uzorke uginule ribe i vode i predajemo na toksikologiju Veterinarskom fakultetu u Sarajevu,” kaže Mirsad Trešnjo iz Organizacije sportskih ribolovaca Konjic.
“Na terenu se osjeti miris sumpora; snimili smo dronom ljude u zaštitnim odijelima kod elektrane. Neko za ovo mora odgovarati — podnosimo krivične prijave”, ističu ribolovci.
Oni navode da su najveći gubici u zaljevima i virovima ispod brane, te upozoravaju da su stradale i endemske vrste: potočna pastrva neretvanskog sliva, mekousna pastrmva, glavatica, ali i manje ribe i rakovi.
Eko akcija: Akrilamid koji je vjerovatno korišten za “krpljenje” brane HE Ulog je mogući krivac za pomor
Prema tumačenju udruženja Eko akcija, upravo je zatvaranje pukotina i rupa na akumulaciji ili derivacionom tunelu hemijskim sredstvima moglo izazvati trovanje ribe i ostalog živog svijeta u gornjem toku Neretve.
Dokumentovani su slučajevi u kojima je malterisanje hemijskim materijalima, kao i slučajno ispuštanje cementne/betonske kaše, bilo povezano s masovnim pomorom ribe.
“HE Ulog je izgrađena na krečnjačkom terenu, koji je prirodno ispresijecan pukotinama i kraškim formama (pećine, vrtače, kanali) kroz koje voda može curiti. U takvim situacijama srednje i velike pukotine obično se zatvaraju cementnim malterom, ali za vrlo sitne pukotine i porozne podloge često se koristi akrilamid. Akrilamid je u svježem, nepolimerizovanom stanju visokotoksičan za vodeni svijet, pa bi njegovo dospijevanje u vodotok moglo objasniti zabilježeni pomor”, ističu iz Eko akcije.
Kao presedan, Eko akcija podsjeća na Švedsku 1997, kada je injektiranje akrilamida pri izgradnji željezničkog tunela dovelo do masovnog trovanja ribe i čak slučajeva paralize krava koje su pile zagađenu vodu.
Tužilaštvo traži vještačenja, uzrok i dalje nepoznat
Tužilaštvo HNŽ-a je formiralo predmet: naložena su patološka i toksikološka vještačenja ribe te analize vode. Federalna uprava za inspekcijske poslove, zajedno s Agencijom za vodno područje rijeke Save, uzela je uzorke na više lokacija. S druge strane entitetske linije, Ministarstvo RS priznaje da “kontrolom nije bilo moguće” procijeniti Ljutu i Kalinovačku Jezernicu — upravo pritoke koje nizvodno prvi “prime” eventualno zagađenje.
Dok jedni tvrde da je voda “prve klase”, drugi danima skupljaju uginulu ribu. Iako to rijeka kakva je Neretva zaslužuje, javnost nije dobila brzu i jasnu reakciju institucija, niti uporedive hemijske i mikrobiološke nalaze po jasno označenim lokacijama i vremenima.
CZZS zato traži zajedničku, međuentitetsku istragu i javnu objavu svih nalaza. Neretva nema luksuz da čeka.
Dejan Rakita/GERILA
