Efekti gole sječe (potpuno uklanjanje šume s određenog područja) na životnu sredinu su brojni i uglavnom negativni, jer narušavaju prirodne procese i ravnotežu ekosistema. Šume u Bosni i Hercegovini su opustošene, gola sječa se ne kažnjava, a malo je onih koji uopšte mogu da utvrde kolika je šteta po životnu sredinu nastala golom sječom.
Ekolozi upozoravaju da uništavanjem cijelog šumskog pokrivača nestaje stanište za mnoge biljne i životinjske vrste, što dovodi do drastičnog smanjenja biološke raznolikosti. Bez korijenskog sistema drveća koji zadržava zemlju, kiše i vjetrovi lako odnose površinski sloj tla čime se smanjuje njegova plodnost i dolazi do pojave klizišta.
Šume, navode ekolozi, zadržavaju vodu i regulišu njen tok. Nakon gole sječe dolazi do bržeg oticanja padavina, smanjenja podzemnih voda i povećanog rizika od poplava. Nestanak drveća znači smanjenu apsorpciju ugljen-dioksida i povećanje emisija stakleničkih gasova, što doprinosi globalnom zagrijavanju.
„Područja bez šume imaju veće temperaturne oscilacije, sušnija su i manje zaštićena od vjetra, što dodatno otežava regeneraciju šume. Gole površine narušavaju estetsku vrijednost krajolika i umanjuju turistički i rekreativni potencijal područja. Dugoročno, gole sječe osiromašuju lokalne zajednice, jer nestaje resurs koji se ne može brzo obnoviti, a time trpi i šumska privreda“, kažu ekolozi s kojima smo razgovarali.
Na lokalitetu Kiseljaka i okolnim šumama nelegalni sjekači ostavili su gole površine koje su nagovijestile eroziju tla i klizišta, a hipoteza ekologa Nijaza Abazdića sugeriše da ova neodgovorna eksploatacija može biti uzrok klizišta i promjena toka rijeke Bosna. Na sedam analiziranih lokaliteta utvrđeno je značajno smanjenje biodiverziteta, naročito u poplavljenim šumama u blizini Sarajeva.
Studija o dinarskim šumama (jeli i bukvi) BiH i Slovenije pokazala je da kod intenziteta sječe od 50–100 odsto dolazi do gubitka organskog ugljika (SOC) i ukupnog organskog materijala u gornjim slojevima tla, dok kod niske sječe te promjene nisu značajne.
Više od 20 odsto sječe u BiH je nelegalno, a godišnje se „ukrade“ gotovo dva miliona kubika drvne mase. Inspekcije često ne naplate kazne, a struktura odgovornosti je fragmentirana – od entiteta do kantona – što otežava efikasnu kontrolu. Šumsko-privredna preduzeća, koja su zvanično zadužena za upravljanje šumskim resursima u BiH, nerijetko su umiješana u kriminalne radnje, koje ozbiljno narušavaju šumsko bogatstvo po kojem je Bosna i Hercegovina nadaleko
poznata.
Uzmimo za primjer Ribnik, malu opštinu u sjeverozapadnom dijelu Republike Srpske, koja se odlikuje izuzetnim prirodnim bogatstvima, uključujući šume, koje pokrivaju 64 odsto opštinske teritorije. Na području Ribnika, u periodu od svega četiri mjeseca tokom 2023. godine, posječeno je više od deset hektara bukove šume, pri čemu – kako je utvrdila inspekcija – nisu poštovani propisi.
Svi panjevi bili su uredno označeni, što ukazuje na to da je krivično djelo počinjeno svjesno od strane Šumskog gazdinstva „Ribnik“, radne jedinice Javnog preduzeća Šume Republike Srpske. Slučaj je došao pod lupu javnosti nakon što je nelegalnu sječu prijavio inženjer šumarstva. Uprkos ozbiljnosti krivičnih djela i arogantnosti počinilaca, pravosudni organi BiH ne posvećuju dovoljno pažnje ekološkom kriminalu. O ovome svjedoči i činjenica da krivične prijave za sitne šumske krađe, počinjene od strane privatnih lica, čine oko 70 posto svih prijava podnesenih u ovoj oblasti.
Situacija je slična sa sistemskom korupcijom u građevinskom sektoru, koja je često povezana s ugrožavanjem prirode. Poljoprivredna zemljišta olako se pretvaraju u građevinska, dopuštaju se profitabilni projekti koji uništavaju prirodna bogatstva, a državno zemljište se prodaje u bescjenje. Stoga ne čudi što je u javnosti snažno odjeknulo nedavno hapšenje nekoliko državnih službenika, među kojima Ibro Berilo, načelnik opštine Trnovo, osumnjičenih za zloupotrebu
položaja i sistemsku korupciju.
Grupa se tereti da je od javnog preduzeća „Sarajevo-šume“ godinama kupovala i po višestrukim cijenama preprodavala državno zemljište, uprkos zabrani raspolaganja državnom imovinom, koju je 2005. uveo Visoki predstavnik u BiH. Berilo je osumnjičen, između ostalog, za omogućavanje bespravnog krčenja šume na površini od 3,5 hektara te nekazonito izdavanje dozvola i urbanističkih saglasnosti za izgradnju stambenih i drugih objekata na planini Bjelašnici. Veći dio raskrčenog zemljišta bio je pokriven stablima jele i bukve.
Tužilaštvo Kantona Sarajevo utvrdilo je da je ovim radnjama – koje je tužilac definisao kao „urbicid i ekocid“ – državi nanesena šteta u iznosu oko 3,2 miliona KM i izazvana pravna nesigurnost za hiljade građana koji su kupili apartmane na Bjelašnici.
Profesor geografije u sarajevskoj Gimnaziji Dobrinja Vedran Zubić kaže kako se u Bosni i Hercegovini dešava nekontrolirana deforestacija. Danas više od pola države (53 posto teritorija) čine šume i šumsko zemljište, a taj broj je u prošlosti bio veći. Postotak se značajno smanjio u posljednje dvije decenije, a proces pošumljavanja i sadnje novog drveća kvantitetom ne prati ni pola drveća koje se posječe.
„Iako nema zvanične statistike, procjenjuje se da je više od 20 posto sječe nelegalno i bez ikakve kontrole. Inspekcije vrše nadzor, ali više od pola kazni nije naplaćeno od 2021. godine. Nevjerojatno zvuči podatak da je čak 21 posto posječenog drveća neknjiženo, a procjena je da se u toku jedne godine ukrade gotovo dva miliona kubnih metara drvne mase“, kaže Zubić.
Statistika govori, dodaje on, i da se 77 odsto neregistrovane sječe dešava u visokim šumama. Drvo je kvalitetna sirovina i repromaterijal koji se koristi u drvnoj industriji, građevini, industriji papira i celuloze, ali i kao energent u brojnim domaćinstvima širom Bosne i Hercegovine.
„Procjena je da više od 700.000 ljudi koristi drvo kao energent, a komparirajući podatke vidi se da je cijena kubika drva narasla za 200 do 250 posto u posljednjoj deceniji. Kada se pogledaju ovi podaci, jasno je da se radi o veoma ozbiljnoj privrednoj grani sa velikom zaradom koja nije stavljena pod adekvatnu legislativnu kontrolu“, istakao je Zubić.
Događa se i pojava da se zloupotrebljava sanitarna sječa koja je nužna da bi šumski fond ostao zdrav. Tako je revizija u Republici Srpskoj utvrdila da su se sjekla i zdrava stabla, a ne samo ona koja je bilo nužno posjeći da se ne bi zarazilo drugo drveće. Podatak da je četiri puta više posječeno zdravih stabala nego u sanitarnoj sječi drveća u nacionalnim parkovima u Republici Srpskoj govori dovoljno o lošem odnosu prema šumi, ali i prema svemu ostalom što ona znači. Samo u 2021. šumarska inspekcija RS je u 482 kontrole u njih čak 315 pronašla nepravilnosti.
„Ako se sagledaju sve poplave i klizišta, a posebno sve ono što se dešavalo u proljeće 2014. godine, jasno je da šuma nema samo estetski značaj. Vegetacija je i uzrok i posljedica klime te svaka promjena sekundarno izaziva promjene u atmosferi. Nekada je dovoljno pogledati i snimke planina iz vazduha da se uvidi koliki je kvantitet realno nekontrolisane sječe šume“, rekao je Zubić.
Kompanija „Integral inženjering“, poznata po bliskosti s vrhom vlasti u Republici Srpskoj, više od godinu dana vršila je golu sječu najkvalitenije šume u neposrednoj blizini Nacionalnog parka Kozara. Uz javnu ili prećutnu podršku političara i institucija istrajavaju u namjeri da posijeku šumu na površini od 110 hektara kako bi na tom mjestu otvorili kamenolom.
Sječu šume „Integral inženjering“ provodi još od proljeća 2019. godine, a resorno ministarstvo mu je ekološku dozvolu izdalo tek u septembru te godine čime je legalizovan ovaj zločin prema životnoj sredini. Sam put do legalizacije posla vodio je preko niza sumnjivih radnji u kojima nisu zaobiđeni samo propisi, već je u pitanje dovedena i logika.
Među brojnim nelogičnim postupcima vlasti, od lokalne do entitetske, koje smo istražili, svakako se izdvaja tvrdnja ekološke inspekcije iz Gradiške da su prilikom kontrole 2018. godine imali uvid u dokumentaciju za koju se ispostavilo da je izdata tek godinu dana poslije te kontrole.
Sve je počelo kada je Vlada RS dana 1.9.2016. godine donijela Rješenje o dodjeli koncesije za eksploataciju tehničkog građevinskog kamena (dijabaza) na lokalitetu Vučjak, opština Gradiška, Privrednom društvu, „Integral inženjering“ a.d. Laktaši putem Ministarstva industrije, energetike i rudarstva.
O ovome gotovo dvije godine javnost ništa nije znala sve dok se slučaj nije pojavio pred odbornicima Skupštine opštine Gradiška u junu 2018. godine u vidu „Informacije o stanju u oblasti šumarstva i lovstva na području opštine Gradiška za 2017. godinu“. Informacija je razmatrana na 16. sjednici skupštine opštine koja je održana 14. juna 2018. godine. Ovaranjem novog kamenoloma, naglašeno je tada, doći će do ekoloških promjena, narušavanja eko-sistema, te drugih poremećaja u prirodi. Odbornici su zaključak donijeli jednoglasno.
Goran Dakić, Gerila info
