Dok se vlasti Republike Srpske trude da se dodvore administraciji Donalda Trumpa, vjerujući da će politički vjetrovi iz Vašingtona promijeniti kurs prema Banjoj Luci, Izvještaj o stanju ljudskih prava u BiH za 2024. koji je objavio američki Stejt Department pokazuje drugu realnost.
U izvještaju Ministarstva inostranih poslova SAD vlast u Republici Srpskoj je identifikovana kao glavni izvor prijetnji miru, demokratskim vrijednostima i institucijama Bosne i Hercegovine.
Dokument se ne zaustavlja na opštim opservacijama o kršenjima ljudskih prava, već posebno i višestruko ističe Milorada Dodika i politički vrh Republike Srpske kao aktere koji planski podrivaju ustavni poredak, guše slobodu izražavanja i ruše temelje Dejtonskog mirovnog sporazuma.
Milorad Dodik je mjesecima prije, ali i nakon izbora u SAD, intenzivirao kontakte s američkim desničarskim krugovima, dajući intervjue za provladine konzervativne medije, pozivajući se na “partnerstvo” s republikanskim pokretom. U Republici Srpskoj se stvorio narativ da će se “prava istina” o BiH čuti kada se Tramp vrati u Bijelu kuću.
Međutim, uprkos intervjuima i susretima s Trampovim bivšim saradnicima, kao i lobiranju za skidanje američkih sankcija, izvještaj Stejt Departmenta za 2024. ne odražava nimalo drugačiji pristup. Vlasti Republike Srpske eksplicitno su označene kao prijetnja miru i stabilnosti, a njihovo antidemokratsko ponašanje dokumentovano kroz više oblasti.
Stejt Department upozorava da vlasti Republike Srpske sistematski djeluju protiv ustavno-pravnog poretka BiH. Istaknuti su sljedeći primjeri:
- nepriznavanje odluka Ustavnog suda BiH,
- formiranje paralelnih institucija, poput entitetske agencije za lijekove,
- zakoni o imovini koji derogiraju državni suverenitet,
- otvorena retorika o “mirnom razdruživanju”, koja se tumači kao prijetnja teritorijalnom integritetu.
Ove aktivnosti nisu ostale na nivou političkih izjava – preduzimaju se konkretni institucionalni koraci s ciljem erozije državnih nadležnosti, što Vašington vidi kao direktnu destabilizaciju dejtonske arhitekture.
Izvještaj posebno izdvaja krivično djelo klevete koje je 2024. stupilo na snagu u Republici Srpskoj. Ova zakonska izmjena, široko osuđena od strane domaćih i međunarodnih organizacija, omogućila je da novinari budu krivično gonjeni zbog kritičkog izvještavanja, zatim da institucije RS selektivno koriste zakon za obračun s neistomišljenicima, kao i da medijski prostor postane sve suženiji i opasniji za rad nezavisnih redakcija. U izvještaju se naglašava da dodatno zabrinjava zakon o “stranim agentima”, koji bi ciljao nevladine organizacije sa međunarodnim finansiranjem, čime bi se dodatno ugušio građanski prostor i pravo na udruživanje.
U širem kontekstu BiH, izvještaj konstatuje sljedeće:
- trajno neispunjavanje presuda Evropskog suda za ljudska prava (Sejdić–Finci, Zornić i druge),
- diskriminatorni izborni sistem, koji i dalje sprečava manjine i “ostale” da se kandiduju za najviše funkcije,
- poteškoće u pristupu pravdi, posebno za ranjive grupe,
- institucionalnu neefikasnost i etnopolitičku blokadu, koja paralizuje donošenje ključnih reformi.
Ipak, i u ovim opštim segmentima, poseban fokus zadržava se na Republici Srpskoj kao prostoru u kojem se institucionalno urušavanje i pritisak na osnovna prava dešavaju najintenzivnije.
S obzirom na sve navedeno, izvještaj se može tumačiti i kao upozorenje da vlasti Republike Srpske sistematski okreću leđa evroatlantskim vrijednostima. Sklonost ka autoritarnim praksama i bliske veze s Rusijom su elementi jednog šireg političkog kursa koji, kako upozorava Stejt Department, nosi rizik ozbiljne destabilizacije.
Uprkos pokušajima vlasti Republike Srpske da predstave sebe kao branioce konzervativnih vrijednosti, Izvještaj o ljudskim pravima Stejt Departmenta pokazuje da međunarodna zajednica vrlo pažljivo prati stvarno ponašanje, a ne političku propagandu. Umjesto očekivanog “novog kursa” sa SAD, ovaj izvještaj je poruka vlastima Republike Srpske da ne mogu graditi međunarodne odnose dok ruše temelje sopstvene demokratije.
Gerila.info
